Μετά την ορκωμοσία Τραμπ, ξεκίνησε επίσημα μια νέα εποχή για την παγκόσμια πραγματικότητα. Το κείμενο της ομιλίας του χαρακτηρίστηκε ως ένα κείμενο "οργισμένου εθνικισμού". Θα ήθελα ένα γενικό σχόλιο για το τι σημαίνει για την ΕΕ η στροφή των ΗΠΑ στον εθνοκεντρισμό;
Το πρόβλημα δεν εντοπίζεται τόσο στη φραστική υποστήριξη του Brexit από τον νέο πρόεδρο των Η.Π.Α. ή στις προβλέψεις του πως θα ακολουθήσουν και άλλοι, όσο μάλλον στην οικονομική του πολιτική. Εάν αυτή οδηγήσει, όπως διαφαίνεται, στη μείωση των αμερικανικών εισαγωγών με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, τότε θα υπάρξουν υφεσιακές επιπτώσεις για όλους τους υπόλοιπους (δεδομένου ότι η οικονομία των Η.Π.Α. είναι περίπου το ¼ της παγκόσμιας). Για την Ευρώπη, όπου η ανάπτυξη ήταν ούτως ή άλλως αναιμική, τα πράγματα μπορεί να γίνουν αρκετά δύσκολα.
Πιστεύετε πως θα υπάρχουν συνέπειες για την Ελλάδα και συγκεκριμένα για την συμμετοχή του ΔΝΤ στο πρόγραμμα από στην στιγμή που ο Τραμπ σε ερώτηση σχετικά με το ελληνικό ζήτημα έχει απαντήσει : "… είναι πρόβλημα της Γερμανίας…”;
Η κυβέρνηση Ομπάμα σε διάφορες κρίσιμες στιγμές κράτησε μια αρκετά θετική στάση για τη χώρα μας. Εάν ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ αδιαφορήσει, όπως έχει αφήσει να εννοηθεί, τότε η διαπραγματευτική μας θέση γενικά επιδεινώνεται. Τι ακριβώς μπορεί να σημαίνει αυτό για τη συμμετοχή του ΔΝΤ στο ελληνικό πρόγραμμα μένει να το δούμε.
Η κυβέρνηση έχει επανειλημμένα αποδώσει την καθυστέρηση στ κλείσιμο της αξιολόγησης στις διαφωνίες ανάμεσα στους θεσμούς. Πέραν της ευθύνης των θεσμών, από ελληνικής πλευράς εντοπίζετε λάθη ή παραλείψεις στην διαπραγμάτευση;
Το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης βαρύνει πάντα τον ισχυρότερο σε μια διαπραγμάτευση και στην προκείμενη περίπτωση τους δανειστές. Από την ελληνική πλευρά οι παραλείψεις δεν αφορούν τη διαπραγματευτική τακτική, αλλά το ζήτημα του μακροπρόθεσμου ("στρατηγικού") εθνικού αναπτυξιακού σχεδιασμού, που είναι απαραίτητος προκειμένου όχι μόνο να βελτιώσουμε τη διαπραγματευτική μας ισχύ έναντι των δανειστών, αλλά και να κατορθώσουμε να ανατάξουμε συνολικά την οικονομία μας. Η χώρα έχει δυνατότητες να παράγει διεθνώς ανταγωνιστικά προϊόντα και υπηρεσίες σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα από ότι σήμερα, οι οποίες όμως μένουν ανεκμετάλλευτες εξαιτίας χρόνιων παθογενειών (π.χ. καθυστερήσεις στην απονομή της δικαιοσύνης, ανυπαρξία κτηματολογίου, δυσλειτουργίες στη δημόσια διοίκηση, πολυνομία και ασάφειες στο ρυθμιστικό πλαίσιο κ.ά.). Ο αναπτυξιακός σχεδιασμός πρέπει να γίνει αντικείμενο σοβαρού διαλόγου μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων του συνταγματικού τόξου, ώστε τα αποτελέσματά του να έχουν μια προοπτική διάρκειας στο χρόνο. Μόνο έτσι μπορούμε άλλωστε να προσελκύσουμε σοβαρούς επενδυτές με μακροπρόθεσμο ορίζοντα, να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας και να ανακοπεί το κύμα φυγής των νέων μας στο εξωτερικό.
Εκτιμάτε ότι τελικά η παραμονή του ΔΝΤ θα είναι προς όφελος της Ελλάδας;
Τα δάνεια του ΔΝΤ είναι βραχυπρόθεσμα, υψηλότοκα και ανεπίδεκτα ελάφρυνσης, επαναδιαπραγμάτευσης κλπ. Άρα το ιδανικό θα ήταν να μην "φορτωθούμε" ένα νέο δανειακό πρόγραμμα του Ταμείου και κατά τα άλλα, αν επιμένουν κάποιοι από τους Ευρωπαίους δανειστές να το θέλουν, ας το κρατήσουν ως τεχνικό τους σύμβουλο, όπως γίνεται άλλωστε από το καλοκαίρι του 2015 και μετά. Το πρόβλημα πάντως είναι ότι και οι Γερμανοί ή οι Ολλανδοί θέλουν μεν να προτάσσουν στη διαπραγμάτευση το ΔΝΤ με τις σκληρές του απαιτήσεις για νέα δολοφονικά μέτρα λιτότητας, αλλά δεν θέλουν ούτε να ακούσουν για "κούρεμα" των δικών τους δανείων, όπως συνιστά το Ταμείο. Άρα πρόκειται για ένα σύνθετο παζλ, χωρίς να μπορεί να προβλέψει κανείς από τώρα την τελική έκβαση.
Γιατί πιστεύετε πως η Ελλάδα βρίσκεται ακόμα σε Μνημόνιο από την στιγμή που όλες οι χώρες του Νότου που μπήκαν ακόμα και μετά από αυτήν σε μηχανισμούς στήριξης, βρίσκονται σήμερα εκτός προγράμματος και σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης;
Επειδή το δημόσιο χρέος και κυρίως το ύψος του δημοσιονομικού ελλείμματος και του ελλείμματος ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, τα οποία είχαμε "κατορθώσει" να σωρεύσουμε ως το 2009, μετά από τουλάχιστον μια δεκαετία ανεύθυνης δημοσιονομικής -και όχι μόνο- διαχείρισης ήταν ασυγκρίτως μεγαλύτερα, από εκείνα κάθε άλλους κράτους- μέλους της ευρωζώνης. Εξάλλου κατά βάθος το ελληνικό πρόβλημα ανατρέχει πολύ νωρίτερα, στη σταδιακή απώλεια του παραγωγικού μοντέλου και της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, όπως έχω επισημάνει στην ομιλία μου στο Moneyshow της Αθήνας στις 7.1.2017 (http://chrysogonos.blogspot.gr/2017/01/0701.html). Το ζητούμενο λοιπόν σήμερα είναι να πέσουν οι τόνοι της οξύτατης και ενίοτε ανούσιας αντιπαράθεσης μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων του συνταγματικού τόξου, να σταματήσουν οι κραυγές περί εκλογών και οι ψίθυροι περί δημοψηφίσματος και να εστιάσουμε την προσοχή μας στο να επιτύχουμε την ομαλή επάνοδο της χώρας στις αγορές το καλοκαίρι του 2018 και την ανάπτυξη της τα επόμενα χρόνια. Αυτό δεν προϋποθέτει ουτοπικές συγκυβερνήσεις ευρέως πολιτικού φάσματος, προϋποθέτει όμως έναν πιο σοβαρό και ουσιαστικό πολιτικό διάλογο.
Δεδομένης της καθυστέρησης στο κλείσιμο της αξιολόγησης, θεωρείτε πιθανή την επανάληψη ενός σκηνικού αντίστοιχου με το 2015; Γενικά, θα μπορούσατε να μας περιγράψετε πως βλέπετε εσείς ότι θα μπορούσε να κλείσει η αξιολόγηση από την στιγμή που ΔΝΤ και Γερμανία φαίνεται να τα βρίσκουν και μένει μάλλον να συμφωνήσει η Ελλάδα σε νέα μέτρα;
Πρέπει όλες οι πλευρές να κάνουν υποχωρήσεις, ώστε να εξευρεθεί ένας λογικός συμβιβασμός. Δεν συμφωνώ πάντως με την εκτίμησή σας ότι το ΔΝΤ και η Γερμανία "φαίνεται να τα βρίσκουν". Αντίθετα, έχω την εντύπωση πως ούτε η γερμανική ούτε και πολλές άλλες κυβερνήσεις κρατών-μελών της ευρωζώνης (δηλ. δανειστών της Ελλάδας) δεν είναι διατεθειμένες στην παρούσα φάση να "κουρέψουν" το κεφάλαιο των χρεών της Ελλάδας προς αυτές ή τον ελεγχόμενο από τις ίδιες Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, σε όρους ονομαστικής αξίας, όπως ζητά το ΔΝΤ. Θα μπορούσαν και θα έπρεπε όμως να συγκατανεύσουν τουλάχιστον για την επιτάχυνση και την εμβάθυνση των "μεσοπρόθεσμων" μέτρων ελάφρυνσης του ελληνικού χρέους.
Τι περιθώρια ευελιξίας έχει η Ελλάδα ώστε να μην πάρει νέα μέτρα;
Το περιθώριο θα το δημιουργήσουμε μόνοι μας, εάν δώσουμε την αναπτυξιακή ώθηση στην οποία αναφέρθηκα προηγουμένως και αν βελτιώσουμε τη λειτουργικότητα και αποδοτικότητα των ελεγκτικών και εισπρακτικών μηχανισμών του κράτους. Παράλληλα με αυτό πρέπει να αποκλιμακωθούν το συντομότερο δυνατό οι εξαιρετικά υψηλοί φορολογικοί και ασφαλιστικοί συντελεστές, οι οποίοι υπονομεύουν την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας.
Βλέπετε 4o Μνημόνιο ή/και εκλογές;
Δεν βλέπω δυνατότητα για τέταρτο πρόγραμμα διακρατικού δανεισμού (μετά τα προηγούμενα των ετών 2010,2012 και 2015), κυρίως επειδή το πολιτικό κόστος για τις κυβερνήσεις των δανειστών θα ήταν μάλλον απαγορευτικό. Άρα τέταρτο μνημόνιο δεν μπορεί να υπάρξει, εκτός βέβαια αν με αυτό εννοούμε τους όρους που θα συνόδευαν έναν επαχθή δανεισμό χαμηλού ύψους (περίπου 6 έως 10 δις ευρώ) από το ΔΝΤ, όπως προανέφερα, ο οποίος όμως και από εμάς είναι ανεπιθύμητος και προσκρούει σε πολλαπλές δυσχέρειες από την πλευρά του Ταμείου. Δημοσιονομικοί περιορισμοί θα συνεχίσουν να υπάρχουν ούτως ή άλλως, αφού το ελληνικό δημόσιο χρέος, ακόμη και μετά την ελάφρυνση του με τα μεσοπρόθεσμα και ενδεχομένως αργότερα και με τα μακροπρόθεσμα μέτρα, θα συνεχίσει να είναι υψηλό. Ωστόσο, δεν θα συνιστούν κατά κυριολεξία "μνημόνιο", εφόσον επιστρέψουμε στις αγορές το καλοκαίρι ή το φθινόπωρο του 2018. Όσο για το ενδεχόμενο εκλογών, δεν μπορώ να το αποκλείσω εάν προκύψει αδιέξοδο στις διαπραγματεύσεις, αλλά αυτό είναι απευκταίο σενάριο για τη χώρα.
Πιστεύετε ότι το κύμα ευρωσκεπτικισμού/λαϊκισμού που πλήττει την Ευρώπη θα ανακοπεί σταδιακά ή βλέπετε κίνδυνο περαιτέρω εξάπλωσής του;
Οι κίνδυνοι είναι υπαρκτοί, επειδή το ευρωπαϊκό οικοδόμημα έχει σοβαρές στρεβλώσεις. Αυτή τη στιγμή έχουμε μια κατά βάθος αδύναμη Ένωση, με προϋπολογισμό περίπου 1% του συνολικού ΑΕΠ της (ενώ π.χ. στις Η.Π.Α. ο ομοσπονδιακός προϋπολογισμός υπερβαίνει το 20% του Α.Ε.Π.), άρα με περιορισμένο περιθώριο αναδιανεμητικών και άλλων δράσεων που θα ωφελούσαν το σύνολο των Ευρωπαίων. Λείπει η κοινή άμυνα και η κοινή εξωτερική πολιτική, δηλ. χαρακτηριστικά (ακόμη και) μιας χαλαρής κατά τα άλλα συνομοσπονδίας κυρίαρχων κρατών. Από την άλλη πλευρά όμως υπάρχουν κοινό νόμισμα (για τα περισσότερα κράτη-μέλη) και πλήθος ευρωπαϊκοί κανόνες δικαίου άμεσης ισχύος, υπέρτεροι των εθνικών κανόνων, δηλ. κατά βάση χαρακτηριστικά ενός ομοσπονδιακού κράτους. Το κατά πόσο οι ασυμετρίες θα λυθούν προς την κατεύθυνση της διάλυσης ή της σμίκρυνσης της Ένωσης (η τελευταία αρχίζει ήδη με το Brexit), ή αντίθετα προς την κατεύθυνση της εμβάθυνσής της, για όλους (αυτό δεν φαίνεται πολύ πιθανό) ή για ένα "σκληρό πυρήνα", με τους υπόλοιπους να μένουν σε μια πιο χαλαρή σχέση με τη Ένωση, δεν μπορεί να προβλεφθεί αυτή τη στιγμή. Γενικά πάντως έχω την αίσθηση ότι η ευρωπαϊκή θεσμική "αρχιτεκτονική" σε μια δεκαετία περίπου θα είναι πολύ διαφορετική από τη σημερινή.
